W wieku XIX, nazwanym stuleciem żelaza, maszyn i pary, nastąpiła rewolucja przemysłowa, która wywarła olbrzymi wpływ na rozwój flot wojennych i handlowych. Wynaleziona w XVIII wieku maszyna parowa została udoskonalona i znalazła szerokie zastosowanie nie tylko w przemyśle, lecz także w komunikacji, między innymi do napędu statków morskich. Drewno, będące dotąd podstawowym materiałem w wielu dziedzinach produkcji, zostało zastąpione w połowie XIX wieku przez żelazo, a w końcu tegoż stulecia przez stal. Te same przemiany nastąpiły także na morzach i oceanach. Na okrętach i statkach próbowano zastosować wiele nowych wynalazków, rozwiązań konstrukcyjnych i udoskonaleń technicznych. Do pierwszych, przyjętych na okrętach wojennych nie bez oporów, należała maszyna parowa.
  W średniowieczu wymiana napędu wiosłowego na żaglowy trwała przez dwa stulecia. W XIX wieku natomiast napęd żaglowy ustąpił miejsca parowemu w ciągu kilkudziesięciu lat. Podobnie jak w średniowieczu przez pewien czas stosowano na okrętach jednocześnie napęd żaglowy i wiosłowy, tak też i w XIX wieku nastąpił niejako okres przejściowy, podczas którego stosowano na okrętach podwójny rodzaj napędu - żaglowy i parowy, ale okres ten trwał stosunkowo krótko, gdyż już w latach siedemdziesiątych XIX stulecia zaniechano ostatecznie takiej praktyki. Dzięki maszynie parowej okręty zwiększyły swoje zdolności żeglugowe, zwłaszcza prędkość i zdolność manewrową.
  Drugą, dość szybko przyjętą innowacją, było zastąpienie w budownictwie okrętowym drewna przez żelazo i stal. Była to innowacja bodaj jeszcze donioślejsza niż zmiana napędu, drewno bowiem niemal od początków żeglugi stosowane było jako zasadniczy budulec okrętowy i ograniczało możliwości budowy dużych okrętów. Dzięki zastosowaniu żelaza i stali zwiększyła się wytrzymałość kadłubów, a to umożliwiło budowę okrętów o znacznie większej wyporności. Z każdym niemal rokiem wzrastała siła bojowa okrętów przez stosowanie coraz nowszych dział i pocisków o większej celności i donośności. Pojawiły się także zupełnie nowe rodzaje broni, takie jak torpeda i mina.
  Jednak nim to wszystko nastąpiło, do połowy XIX wieku we flotach wojennych przeważały jeszcze okręty żaglowe. Maszyna parowa, jeszcze niepewna w eksploatacji, wymagała dużych zapasów węgla, a ponadto miała tę niedogodność, że pędnikami były początkowo olbrzymie koła łopatkowe, umieszczone na burtach jednostek. Koła te, wystające ponad pokład, utrudniały rozmieszczenie artylerii na burtach, a podczas bitwy narażone były na uszkodzenia. Dopiero w połowie XIX wieku, kiedy na okrętach jako pędniki zaczęto stosować śruby, umieszczane w podwodnej części kadłuba, napęd parowy zaczął wypierać napęd żaglowy. Nieufność do maszyny parowej była jednak jeszcze duża. Do około 1875 roku oprócz niej umieszczano na okrętach potężne maszty z ożaglowaniem. Była to faktycznie flota żaglowa z maszynami parowymi, a okręty nazywano parowo-żaglowymi.
  Jednocześnie z wprowadzeniem napędu parowego zmieniała się konstrukcja okrętów, drewno zaczęto zastępować żelazem i stalą. Początkowo okręty parowe miały jeszcze kadłuby wykonane z drewna, ale rychło przekonano się, że wraz z rozwojem artylerii kadłuby drewniane są za słabe. Dlatego zaczęto je wzmacniać żelazem, a wkrótce potem rozpoczęto budowę całkowicie żelaznych kadłubów. Tak oto pojawiły się żelazne okręty, które zaczęto nazywać okrętami pancernymi lub krócej pancernikami. Pierwsze takie jednostki wybudowano we Francji, a następnie w Anglii.
  Na rozwój pancerników olbrzymi wpływ wywarło szybkie doskonalenie artylerii okrętowej. Wprowadzono nowe działa z gwintowanymi lufami, nadające pociskom w locie ruch obrotowy. Pociski zmieniły kształt na cylindryczny. Zaczęto ładować je od strony wlotu lufy, a nie przez wylot. Wielkość działa określał nie ciężar kuli, lecz średnica lufy. Wzrastał także kaliber dział, udoskonalono ich ładowanie, przez co wzrastała ich szybkostrzelność. Na początku XX wieku pojawiły się aparaty centralne do zdalnego odpalania i kierowania działami. Całą artylerią można było kierować z jednego stanowiska dowodzenia, a ogień prowadzić salwami, oddawanymi na rozkaz osoby kierującej strzelaniem. Do mierzenia odległości od celu zaczęto stosować dalmierze.
  Wszystkie te udoskonalenia wpłynęły na znaczne zwiększenie mocy bojowej artylerii. Zwiększyła się zwłaszcza donośność i celność ognia, jej szybkostrzelność i siła niszcząca. Ciężka artyleria mogła być instalowana tylko na odpowiednio dużych okrętach, gdyż ciężar lufy działa kalibru 381 mm wynosił 100 ton. Lufa taka wymagała silnego umocowania, a więc podstawy o solidnej i ciężkiej konstrukcji. W celu uchronienia jej przed pociskami przeciwnika należało zabezpieczyć ją odpowiedniej grubości pancerzem stalowym. Działa okrętowe zaczęto więc montować w wieżach pancernych, przy czym grubość pancerza z zasady równała się kalibrowi dział.
  Ciężar całego działa z wieżą pancerną wynosił kilkaset ton. W miarę zwiększania kalibru dział i siły przebijalności pocisków trzeba było także zwiększać grubość pancerza na burtach okrętów, aby uchronić je przed szybką zagładą. Tak więc wynikła z tego powodu rywalizacja między artylerią a pancerzem. Na wzrost kalibru dział odpowiadano wzrostem grubości pancerza. Ta ciągła rywalizacja między pancerzem a artylerią zmuszała konstruktorów do nieustannego wprowadzania różnych udoskonaleń w budownictwie pancerników, które niejednokrotnie jeszcze przed zakończeniem ich budowy okazywały się już okrętami przestarzałymi.

KLASYFIKACJA OKRĘTÓW - INFORMACJE OGÓLNE
OKRĘTY LINIOWE - CHARAKTERYSTYKA